Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου 2014

Ασβεστοχώρι - Σύντομη Ιστορία

Ο πρώτος οικισμός ονομάστηκε Νεοχώρι[30] και ιδρύθηκε με Σουλτανικό διάταγμα γύρω στο 1580-1600, στο μέσο ακατοίκητης δασώδους έκτασης μεταξύ Θεσσαλονίκης και Χορτιάτη, στην οποία υπήρχαν Βυζαντινοί μύλοι και υδραγωγεία που ύδρευαν τη Θεσσαλονίκη. Διερχόταν επίσης παρακαμπτήριος της Εγνατίας οδού, από την οποία μεταφερόταν συντομότερα το Ταχυδρομείο, από το Δυρράχιο προς Θεσσαλονίκη - Κωνσταντινούπολη. Με σκοπό τη φύλαξη των υδραγωγείων και των χρηματαποστολών, η περιοχή υλοτομήθηκε και στο μέσον της ιδρύθηκε το πρώτο από τα πέντε τελικά φυλάκια ή κούλιες. Οι πρώτοι κάτοικοι ζούσαν με το μισθό του φύλακα και σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες καταγόταν από την παλιά Ελλάδα, άλλοι από τη Μάνη ή από εξόριστους στη Μικρά Ασία αρματολούς, ενώ σταδιακά εγκαταστάθηκαν οικογένειες από την ευρύτερη περιοχή. Γραπτές μαρτυρίες τεκμηριώνουν ότι περίπου το 1680-1700, τμήμα των κατοίκων στράφηκε στην παραγωγή ασβέστου, χωρίς να είναι γνωστό πως αποκτήθηκε η απαραίτητη τεχνογνωσία. Έτσι οι Τούρκοι μετονόμασαν το Νεοχώρι σε Κιρέτσ-Κιοϊ (που σημαίνει Ασβεστοχώρι). Μετά το 1780, οπότε οι φύλακες απολύθηκαν από την κυβερνητική υπηρεσία, η παραγωγή ασβέστου κυριάρχησε, καθώς υπήρχαν άφθονες πρώτες ύλες, δηλαδή ασβεστολιθικά πετρώματα και πουρνάρια ως καύσιμη ύλη. Στην περιοχή ακόμη μπορούμε να παρατηρήσουμε τις πλινθόκτιστες καμινάδες, δείγματα μιας πρώιμης βιομηχανικής αρχιτεκτονικής που συνθέτουν ένα ολοκληρωμένο σύνολο για την προστασία και ανάδειξη της αξιόλογης βιομηχανικής κληρονομιάς παραγωγής ασβέστου[30].

Πανοραμική άποψη του Ασβεστοχωρίου από το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Πάνω δεξιά διακρίνεται το Ρετζίκι και η δυτική Θεσσαλονίκη, ενώ στο βάθος αριστερά ο Θερμαϊκός Κόλπος.

Την εποχή της Τουρκοκρατίας το χωριό ανήκε στον περίφημο μουκατά των 12 Μαδεμοχωρίων (πλούσιας αυτοδιοικούμενης κοινοπραξίας που εκμεταλλευόταν τα μεταλλεία της Β. Χαλκιδικής). Οι κάτοικοι ήταν δίγλωσσοι και μιλούσαν ένα ιδιόμορφο μείγμα ελληνικών με σλαβικές καταλήξεις. Ο αρχικός αυτός οικιστικός πυρήνας ενισχύθηκε σταδιακά με τη μετοίκιση  κατοίκων άλλων περιοχών και κυρίως με την εγκατάσταση στα τέλη του 18ου αι., εξαιτίας των διωγμών των Χριστιανών από τον Αλή Πασά, αρκετών οικογενειών από την περιοχή των Αγράφων βλάχικης καταγωγής που ενσωματώθηκαν στην τοπική κοινωνία και θέσπισαν το τελειότερο διοικητικό σύστημα της εποχής, τη Δημογεροντία, που εκλέγονταν από το λαό κάθε τετραετία και ήταν ο προπομπός για την ίδρυση της μετέπειτα κοινότητας. Στα τέλη του 18ου αιώνα, το Ασβεστοχώρι αριθμούσε περισσότερες από 700 οικογένειες είχε τρία σχολεία ένα επτατάξιο αρρεναγωγείο, ένα τετρατάξιο παρθεναγωγείο, διτάξιο νηπιαγωγείο[31]. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας το Ασβεστοχώρι αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της περιοχής, οι κάτοικοι διατήρησαν υψηλά την εθνική συνείδηση και ανέπτυξαν αξιόλογη εκπαιδευτική δραστηριότητα[32]. Στη δεκαετία του '40 στο Ασβεστοχώρι μετοίκησαν οριστικά Βλάχοι των Μεγάλων Λιβαδίων του Πάικου όταν οι Γερμανοί κατέστρεψαν τον οικισμό τους[26].
Οι κάτοικοι του Ασβεστοχωρίου συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821 και πολλοί αγωνιστές του πήραν μέρος σε μάχες στη νότιο Ελλάδα[33]. Από το 1900 και σε όλη τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, το Ασβεστοχώρι συμμετείχε ενεργά με δικό του αντάρτικο σώμα, αποτελώντας παράλληλα ένα από τα κυριότερα ορμητήρια της Θεσσαλονίκης[34]. Μετά την απελευθέρωσή του από τους Τούρκους στις 27 Οκτωβρίου 1912, άρχισε η οργανωμένη ανάπτυξη της ασβεστοποιίας στην περιοχή, υποβοηθούμενη από την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην ενίσχυση της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης. Κατά την κατοχή, το Ασβεστοχώρι είχε πολλά θύματα με αποκορύφωμα την ομαδική εκτέλεση 19 Ασβεστοχωριτών πατριωτών από τα στρατεύματα κατοχής και τους συνεργάτες τους, λίγο πριν την απελευθέρωση στις 26 Ιουλίου 1944[32]. Το 1918 αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα Ασβεστοχωρίου[13] όπως και παρέμεινε έως το 1997, όταν με το «Σχέδιο Καποδίστριας» ιδρύθηκε ο Δήμος Χορτιάτη και το Ασβεστοχώρι να ορίστηκε η έδρα του δήμου.
Την ιστορία του οικισμού μαρτυρούν τα ελάχιστα εναπομείναντα σπίτια παραδοσιακής μακεδονικής αρχιτεκτονικής[35]. Αξιοσημείωτα μνημεία που μαρτυρούν το ανθρωπογενές παρελθόν του οικισμού είναι[36]: ο Ι.Ν. του Αγίου Γεωργίου των αρχών του 19ου αι. που ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής. Ο νάρθηκας του ναού κατασκευάσθηκε αργότερα ~1867, ενδιαφέρον δε, παρουσιάζουν τα εκκλησιαστικά αντικείμενα και εξαρτήματα του ναού, όπως το εικονοστάσι  που προέρχεται από το κατεστραμμένο από τους Τούρκους μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος (βλ. Πυλαία), το ιερό ευαγγέλιο λάφυρο πολεμικών εχθροπραξιών, κανδήλες, εικόνες κ.λπ[37]. Στην είσοδο του οικισμού υπάρχει ένας ανεμόμυλος του 18ου αι. Στο ρέμα μεταξύ Ασβεστοχωρίου Ρετζικιού υπάρχει Πέτρινη γέφυρα από όπου περνούσε ο δρόμος που οδηγούσε στη Θεσσαλονίκη. Σε βραχώδες ύψωμα ακολουθώντας το δρόμο που οδηγεί στα λατομεία υπάρχει αρχαιολογικός χώρος των υστερορωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων. Σε λόφο στο δάσος Κουρί, σε θέση μοναδικής θέας, βρίσκεται το παραδοσιακό παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία, κτισμένο το 1919[36].

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου